Franciszek Liszt – cudowne „dziecko komety” i czarownik przy fortepianie

Kometa nad Raiding zwiastuje narodziny geniusza

Jesienią 1811 roku po niebie nad monarchią austro-węgierską leciała intrygująca kometa. Widząc wędrówkę tego ciała niebieskiego nad Raiding pewna wróżka przepowiedziała rodzicom Liszta, że urodzi im się geniusz.

Pod tą dobrą gwiazdą wkrótce przyszło na świat jedyne dziecko małżonków Adama i Marii Anny Lisztów. Przepowiadające przyszłość kobiecie z wędrującego ludu trzeba przyznać rację – geniusz rzeczywiście przyszedł wówczas na świat. Jak się okazało Franciszek Liszt został kompozytorem, muzykiem, pisarzem, duchownym, uczonym, dyrektorem orkiestry, dyrygentem, dyrektorem teatru i pianistą. Miał też pewien talent aktorski, a oryginalny i żywiołowy sposób, w jaki grał na fortepianie, przeszedł do historii muzyki.
Dzieciństwo spędzone w rodzinnym mieście Raiding wywarło duży wpływ na stosunek Liszta do muzyki, późniejsze dzieła i całą jego twórczość. W dużej części była to zasługa wsparcia i zaangażowania, jakie zapewnił mu jego ojciec Adam: „urzeczywistnisz ideał artysty, który nadaremnie oczarował moją młodość” – pisał w swoim pamiętniku. Ojciec był człowiekiem ambitnym i chciał, aby chłopiec osiągnął więcej, niż on sam – może spodziewał się drugiego Mozarta? Adam Liszt został „tylko” wiolonczelistą w książęcej letniej orkiestrze rodu Esterházych pod kierownictwem Józefa Haydna. Do Raiding sprowadzono więc najlepszych nauczycieli fortepianu, aby uczyli cudowne dziecko. Młody Franciszek Liszt pobierał nauki w języku niemieckim i francuskim – czyli w językach obu ówczesnych wielkich kultur.

Cudowne dziecko z Raiding

Już w wieku 7 lat Franciszek sam potrafił czytać i zapisywać nuty, gdy miał 9 lat, po raz pierwszy wystąpił na oficjalnie zapowiedzianym koncercie fortepianowym u księcia Esterházy w Bratysławie i wprawił słuchaczy w zachwyt. W gazecie pisano wtedy:

„Minionej niedzieli, 26 dnia bieżącego miesiąca, w godzinach południowych, dziewięcioletni wirtuoz Franciszek Liszt, miał zaszczyt zaprezentować się na fortepianie przed licznie zgromadzonymi przedstawicielami arystokracji i miłośników sztuki, w mieszkaniu wysoko urodzonego hrabiego Michaela Esterhazy. Niezwykła sprawność tego artysty, jak i jego szybkie rozeznawanie się w najtrudniejszych utworach, polegające na tym, że grał z nut wszystko, co mu przedkładano, wywołały powszechny podziw i każą spodziewać się najlepszego”.

W Wiedniu Franciszka uczył między innymi Antonio Salieri. Następnie rodzina dotarła do Paryża, gdzie co prawda cudownego dziecka nie przyjęto do paryskiego konserwatorium ze względu na jego narodowość, w zamian za to jednak jego ojciec jeszcze bardziej zintensyfikował muzyczną edukację syna. Liszt, zainteresowany nurtami intelektualnymi swoich czasów, nawiązał w Paryżu kontakty z wieloma ówczesnymi artystami. Jednakże znajomość ze sławami muzycznymi, takimi jak Fryderyk Chopin, Hector Berlioz i Feliks Mendelssohn Bartholdy wskazały mu jego własne muzyczne granice. Konfrontacja ta jednak tylko bardziej go zmoblizowała. W liście do swojego ucznia i przyjaciela Pierre’a Wolffa pisze w maju 1832: od 14 dni duch mój i palce moje pracują jak dwaj szaleńcy [sic.] - Homer, Biblia, Platon, Locke, Byron, Hugo […], Beethoven, Bach, Hummel, Mozart, Weber wszyscy oni mnie otaczają. Studiuję ich, rozważam, pochłaniam z zapałem, oprócz tego ćwiczę 4 do 5 godzin […]. Ach! Jeśli nie oszaleję, gdy się spotkamy odnajdziesz artystę!

Najjaśniejsza z gwiazd

Liszt był prawdziwą gwiazdą na miarę dzisiejszych gwiazd popu – zawsze otoczoną wianuszkiem zachwyconych wielbicieli i fanów. Kiedy Liszt grał, fanki tłoczyły się wokół sceny, okupowały sale koncertowe, nierzadko przy tym mdlejąc. A Liszt dobrze wiedział, co robi – jego występy były zaplanowane w najdrobniejszych szczegółach i dokładnie realizowane.

Można przypuszczać, że to wcale nie Beatlesi, Elton John czy Elvis Presley byli pierwszymi, którzy wywoływali masowe histerie wśród fanów, tylko urodzone 200 lat wcześniej „dziecko komety” – Franciszek Liszt. Podobnie też jak dzisiejsze gwiazdy, podczas swoich tournée odwiedzał najważniejsze wówczas sale koncertowe Europy Południowej i Środkowej, aż po Konstantynopol, St. Petersburg i Moskwę.

Liszt podróżował zawsze z zespołem i dwoma fortepianami. W związku z tym logistyka tournée i podróży przez Europę musiała być dla niego dużym finansowym wyzwaniem. Jego przychody można spokojnie porównać z gażami dzisiejszych topowych muzyków. Jednak duże nakłady związane z logistyką oraz wydatki powstające podczas dalekich podróży po Europie powodowały także problemy finansowe. 

Lisztomania

Pojęcie „lisztomania” wymyślił sam wielki Heinrich Heine, który w roku 1840 pisał do „Allgemeine Zeitung” jako felietonista i korespondent z Paryża. Nadał tym samym celną nazwę fenomenowi histerii, jaka towarzyszyła występom Franciszka Liszta. Ale cóż takiego wyjątkowego miał w sobie Liszt i jego niemal „diaboliczna” gra?

Liszt podobno już jako dziecko rozwinął własny styl gry na fortepianie. Carl Czerny, jeden z jego pierwszych nauczycieli, z zainteresowaniem dokumentował „nowy, dynamiczny styl” jego gry. Przy fortepianie Liszt był żywiołowym showmanem.

Dziedzictwem, jakie zostawił muzycznemu światu, była nowa interpretacja grania i ożywiania klawiszy fortepianu. Jego styl gry był oczywiście wdzięcznym motywem dla ówczesnych karykaturzystów. Kolorowane rysunkowe portrety są dziś cennymi dziełami sztuki i świadkami czasów intensywnego życia artystycznego Liszta.

Amant, duchowny, mecenas

Nie jest żadną niespodzianką, że wielki mistrz uchodził za ubóstwianego przez panie kobieciarza i utrzymywał namiętne stosunki z wykształconymi, inteligentnymi kobietami z europejskiej arystokracji.

Ze związku z hrabiną Marie d’Agoult miał córkę Cosimę. Księżna Caroline Sayn-Wittgenstein chciała dla Liszta opuścić swojego męża – wpływowego księcia, aby związać się na stałe z muzykiem. I tylko weto z Watykanu udaremniło realizację małżeńskich planów słynnego kompozytora i księżnej.

Liszt przeżywał jednak również głębokie kryzysy i okresy przygnębienia. Jako człowiek wiary odnajdywał spokój i schronienie w wierze chrześcijańskiej, która towarzyszyła mu od jego dziecięcych lat w Raiding. Gdy był już w podeszłym wieku, otrzymał niższe święcenia na świeckiego duchownego. W dalszym ciągu uczestniczył w muzycznym życiu jako mecenas, dawał lekcje, a jako prezydent węgierskiej Akademii Muzycznej spełniał wiele innych, prestiżowych zadań.