Franciszek Józef I i Sissi – co oznacza żyć jak cesarz?

Bad Ischl ukształtowało całe życie cesarza Franciszka Józefa I. Nawet sam fakt narodzin zawdzięcza prawdopodobnie miastu nad Traun, bo po wielu poronieniach jego bezdzietni rodzice spróbowali szczęścia lecząc się w leczniczej solankowej wodzie Ischl – niedługo potem urodził się Franciszek Józef. Preferowane przez cesarza letnie oazy szybko stawały się popularnymi letnimi kurortami. Bo za cesarzem Franciszkiem podążało wielu naśladowców: najpierw arystokracja, potem bogaci baronowie przemysłowi, a na końcu burżuazja. Powstawały hotele, wille, kawiarnie, kasyna i promenady, na których spacerowały austriackie gwiazdy i obserwatorzy z całej Europy.

Co więcej, także wielu artystów odkryło magię letniego wypoczynku poza miastem. Franz Lehár, Johann Strauss, Robert Stolz i Franz Werfel lubili przebywać w Ischl, Johannes Brahms chętnie jeździł do Altaussee, podczas gdy Gustav Klimt szukał spokoju i inspiracji nad brzegiem jeziora Attersee. Nie mniej popularne były Semmering oraz miejscowości Payerbach i Reichenau w Alpach Wiedeńskich, oddalone zaledwie o godzinę jazdy pociągiem od stolicy.

We wszystkich tych miejscach do dziś czuć lekkość letniego wypoczynku i imperialny splendor przeszłości. Zbudowane wówczas hotele należały do najbardziej ekskluzywnych w Europie i do dziś wyglądają jak cesarskie pałace. Ostatecznie ówcześni turyści nie chcieli być gorsi od swojego wspaniałego wzoru do naśladowania i także pragnęli spędzić urlop jak ich cesarz Franciszek.

• Ansapanier (Einserpanier): najlepsze ubranie, niedzielna garderoba
• Flohdackn: pies
• Friedhofsjodler: kaszleć
• Gugaschecken: piegi
• Harmonika: portfel kelnera
• Herzkasperl: zawał serca
• Holler: nonsens
• Kramuri: bałagan
• Leiwand: znakomicie, świetnie
• Ohrwaschlkaktus: osoba z odstającymi uszami

• Ozwickter (Abgezwickter): osoba niskiego wzrostu
• Reiseachterl: ostatni kieliszek wina, jako rozchodniaczek
• Reparaturseidl: pierwsza szklanka piwa na kacu
• Schlawiner: podejrzany, niegodny zaufania typ
• Zwutschkerl: mały człowiek, dziecko

• Anbandeln: flirtować, podrywać
• Busserl: buziak
• Goscherl: pieszczotliwie o „ustach”
• Gschpusi: związek, flirt
• Gschwuf: przyjaciel, stały towarzysz
• Habschi: kochanek
• Herzibinki: ukochany
• Menschanarrisch: szalona miłość
• Pantscherl: romans, miłostka
• Pariser: prezerwatywa

Choć nie żyje od ponad 100 lat, jego wysokość wciąż jest na ustach Austriaków niemal codziennie: Gdy świeci słońce, Austriacy mówią o „Kaiserwetter (pol. cesarska pogoda)”, jeśli coś jest niesamowite, komentowane jest „Servas Kaiser! (pol. A niech to cesarzu!)”. Także dania imperialne są wszechobecne w kuchni wiedeńskiej: austriacki omlet cesarski Kaiserschmarren gotowane mięso Kaiserfleisch, kotlet cesarski Kaiserschnitzel, kajzerki Kaisersemmel, cesarska kawa z żółtkiem, miodem, cukrem i koniakiem Kaisermelange lub Kaiserbirn (zarówno, jako owoc, jak i jako likier) itp. Przymiotnik „cesarski” jest używany w Austrii, jako synonim słowa „doskonały”. Potocznie osoby wpływowe w życiu publicznym otrzymują najwyższe tytuły szlacheckie: od „Landesfürst” (starosta krajowy) przez „Ortkaiser” (burmistrz) do potentatów finansowych „cesarz nieruchomości” lub „cesarza kolejek linowych”.

Ci, którzy przyjeżdżają do Wiednia po raz pierwszy, będą zdumieni uprzejmością, której można tu doświadczyć. Zwyczaj, że kobietom przytrzymuje się drzwi lub pomaga w zakładaniu płaszcza, stał się drugą naturą wielu wiedeńczyków. Wiedeńczycy lubią też mówić „całuję rączki” lub „łaskawa pani”. Wiele z tych nieco przestarzałych, ale zawsze pełnych szacunku wyrażeń pochodzi z epoki imperialnej, – kiedy lud składał się z poddanych, a służbę uważano za najwyższą cnotę. Tylko w ten sposób można zrozumieć, dlaczego wiedeńczycy witają się „Habe d'Ehre” (pol. uszanowanie) i żegnają „Gschamsterdiener” (pol. najbardziej posłuszny sługa). Jednak wiedeński urok jest gatunkiem zagrożonym. Ci, którzy pragną go jeszcze doświadczyć, powinni udać się do jednej z tradycyjnych kawiarni jak Café Landtmann albo Café Central. Tutaj kelnerzy wciąż pielęgnują autentyczną etykietę – i sztukę przechodzenia od wiedeńskiego uroku do wiedeńskiego dystansu. Ale uwaga: każdy, kto zajdzie za skórę wiedeńczykowi, może szybko odczuć Wiener Grant (pol. gniew).

Apetyt cesarza Franciszka Józefa I był legendarny. Zwłaszcza, jeśli na stole pojawiało się jego ulubione danie, gotowana wołowina, cesarz nie potrafił się opanować. Gotowany w zupie udziec wołowy jadał z sosem szczypiorkowym, chrzanem jabłkowym, chrzanem chlebowym, pieczonymi ziemniakami i odrobiną gotowanych warzyw. Franciszek Józef I zjadał wszystko tak szybko, że wszystkich przy stole wręcz zatykało ze zdumienia. A ponieważ posiłek kończył się w momencie, gdy tylko cesarz skończył jeść, sporo osób było zmuszonych zaspokoić nienasycony głód później w pobliskim hotelu Sacher. Na szczęście w tym miejscu na zgłodniałych zawsze czekał gulasz, nawet gdy kuchnia była już zamknięta. Do dziś w wielu wiedeńskich restauracjach o każdej porze dnia i nocy można dostać „mały gulasz”. Oczywiście cesarz Franciszek Józef Habsburg lubił też węgierski gulasz wołowy z dużą ilością papryki i cebuli. Ponieważ cesarz wstawał o wpół do czwartej nad ranem, długi czas między śniadaniem a obiadem lubił łagodzić „drugim śniadaniem”. Jego ulubionym daniem – trudno w to uwierzyć, ale tak było – były frankfurterki, które cesarz Franciszek przede wszystkim za puszystą konsystencję i fakt, że były łatwo strawne.

We wczesnych godzinach porannych cesarz lubił zjeść na śniadanie dwa lub trzy kawałki baby Gugelhupf. Skąd wzięła się dziwna nazwa tego smacznego ciasta o pięknym kształcie, wciąż pozostaje tajemnicą: słowo Gugel może pochodzić od chusty przekupek o tej samej nazwie, a słowo hüpfen (pol. skakać) podobno nawiązuje do drożdży znajdujących się w cieście. Cesarska kawa Kaisermelange pomagała cesarzowi się obudzić. Jest to mała, nieco rozcieńczona kawa zmieszana z żółtkiem jajka i dwiema łyżeczkami miodu.

 Sukces wiedeńskich słodkości z pewnością wynika również z faktu, że cesarz Franciszek Józef uwielbiał także proste masy z jajek, mąki, mleka i odrobiny cukru, takie jak puszysty omlet cesarski Kaiserschmarren. Istnieje wiele anegdot o tym, jak powstała ta słynna odmiana omletu: prawdopodobnie nigdy do końca się nie dowiemy, czy był to zwyczajnie nieudany, podarty omlet, czy też powstał w wyniku problemów „Sisi” z zębami.