Een Wild Kerstfeest: Wintertradities in Oostenrijk
Mysterieuze tradities
Rijk aan cultuur en geschiedenis
Hoewel Sinterklaas duidelijk christelijke wortels heeft, terug te voeren op Sint-Nicolaas van Myra, is de herkomst van Krampus een stuk mysterieuzer. Sommigen denken dat zelfs de Kelten al probeerden de naderende winter te verjagen met maskers, horens en bont – vergelijkbaar met de Perchten, die bedoeld waren om de winter weg te jagen. Ook bij de Grieken kwamen gehoornde, geitenachtige figuren voor, zoals de saters in de Dionysus-cultus. Horst Wierer, archivaris en traditiekenner uit Bad Hofgastein, wijst op een van de oudste schriftelijke verwijzingen naar Krampus: rond 400 na Christus schreef kerkvader Augustinus over jongeren die in bont gekleed en luidruchtig door de straten trokken rond Driekoningen. Hij vond dit heidens gedrag en wilde het verbieden.
Een levende traditie
De Krampus-traditie leeft nog altijd voort, vooral op het platteland van Oostenrijk. De vieringen beginnen op 5 december, de avond voor Sinterklaas. Een van de meest authentieke Krampus-optochten vindt plaats in het Gasteinertal, waar zo’n 100 groepen – de zogenaamde Passen – meedoen. Elke Krampus draagt een met de hand uitgesneden masker van Zwitserse den, compleet met horens en bont van lokale geiten en rammen. Net als elders gaat de harige verschijning samen met Sinterklaas op pad, maar in het Gasteinertal is Krampus niet het kwaad zélf – hij verdrijft het juist. Tijdens het traditionele “Rempeln” botsen de Krampussen tegen elkaar met de schouders: een symbolisch gevecht tegen het kwaad.
Een geheimzinnige jaarwisseling
De zogeheten rauwe nachten, ook wel rooknachten, zijn doordrenkt van mysterie. Deze nachten vallen tussen Kerst en 6 januari, en het aantal varieert per regio – van drie tot wel twaalf. In sommige gebieden beginnen de tradities al op "Thomasnacht", de langste nacht van het jaar (20 op 21 december), met het gebruik van Losen.
Losen, afgeleid van het dialectwoord voor "luisteren", is een traditie waarbij mensen proberen de toekomst te voorspellen door aandachtig te luisteren naar mysterieuze geluiden. Sommigen trekken naar verlaten kruispunten om in stilte te luisteren. De interpretatie van deze geluiden is niet eenvoudig, maar volgens de overlevering hebben ze grote betekenis: vrolijk gezang voorspelt bijvoorbeeld een huwelijk, terwijl het geluid van een zaag wordt gezien als voorteken van de dood.
De Rauhnächte stonden lange tijd bekend als onheilspellend, met als bekendste verschijning de Wilde Jagd – een spookachtige stoet die ongeluk zou brengen. Tot op de dag van vandaag hangen veel Oostenrijkers in deze periode geen wasgoed buiten, uit angst dat het de Wilde Jacht aantrekt.
Even gevreesd is de Habergoaß, een demonische geitenfiguur uit de Perchten-optochten in Salzburg, die kinderen in zijn mand zou meenemen.
Geluk in een takje
Ook charmante heidense gebruiken maken deel uit van de kersttijd. Maretak, ooit een Germaans symbool van geluk, hangt nu in deuropeningen – en wie eronder kust, verwelkomt een gelukkig nieuwjaar.
Een ander gebruik zijn de Barbarazweige: takken van fruitbomen die op 4 december – de dag van Sint-Barbara – worden afgeknipt. Als ze tegen Kerstavond in bloei staan, betekent dat geluk voor het komende jaar.
Een geurige wintertraditie
De naam Rauhnächte komt waarschijnlijk van Rauch (rook), en wierookrituelen zijn nog altijd gebruikelijk in veel Oostenrijkse dorpen. Op minstens één avond tussen Kerst en Driekoningen worden huizen en stallen uitgerookt met wierook om dieren en bewoners te beschermen tegen negatieve invloeden.
Volgens het volksgeloof kunnen dieren tijdens deze nachten om middernacht spreken – maar wie het hoort, wacht rampspoed. Om ongeluk af te wenden, slikken sommigen ook Schluckbildchen: kleine papieren met een afbeelding van Maria.
Wie dieper in deze mysterieuze wereld wil duiken, kan in Hall in Tirol mee met sfeervolle rondleidingen die de oorsprong van de Rauhnächte verklaren – midden in het betoverende decor van de oude steegjes.
Mystiek Oostenrijk
Rond Kerst wordt in Oostenrijk niet alleen de geboorte van Christus gevierd, maar ook een heleboel heidense rituelen. En die kunnen soms best een beetje griezelig zijn.
Toen Christoph Waltz in 2014 bij de Jimmy Fallon Show vertelde over de Krampus, kon het Amerikaanse publiek zijn oren niet geloven. Een duivels figuur met een masker en bontkleding die tijdens de vredige adventstijd kinderen bedreigt met een roe?
Nou ja, zó erg is het niet. De Krampus is vooral de begeleider van de geliefde Sinterklaas, die op 6 december brave kinderen trakteert op snoep en noten.
Klimaat & Tradities
The preservation of customs and traditions
Het behouden van Oostenrijkse gebruiken en tradities heeft veel te maken met duurzaamheid. Gewoonten zoals de jaarlijkse Almabtrieb (terugkeer van het vee), lokale feesten en ambachten weerspiegelen respect voor natuur en natuurlijke hulpbronnen. Ze helpen mensen de lokale flora en fauna beter te begrijpen en vergroten het milieubewustzijn.
Daarnaast versterken tradities ook het sociale weefsel. Gemeenschappelijke vieringen zoals het opzetten van de meiboom, paasgebruiken of kersttradities brengen mensen samen. Ze moedigen bewoners aan om gezamenlijk voor hun regio te zorgen. Immaterieel cultureel erfgoed eert rituelen, verhalen en vakmanschap die generaties lang zijn doorgegeven. Wie als bezoeker deze gebruiken meemaakt, duikt meteen diep in de Oostenrijkse cultuur – en helpt tegelijkertijd mee aan het behouden van de lokale identiteit.