Historia Austrii w pigułce

Tereny dzisiejszej Austrii – żyzne doliny Dunaju czy Alp – od najdawniejszych wieków były zamieszkane.

Pierwsze osiedla na terenach dzisiejszej Austrii, w płodnej dolinie Dunaju oraz w dolinach alpejskich pochodzą jeszcze z epoki kamienia łupanego (do ok. 8000 r. p.n.e.). W czasach celtyckich (od 800 do 400 r. p.n.e.) powstało tu pierwsze królestwo, Noricum, które swą świetność zawdzięcza soli – jej wydobycie i handel stanowiły tu podstawową gałąź przemysłu. Odkrycia archeologiczne w mieście Hallstatt, gdzie znajduje się dziś muzeum, sprawiły, że epokę tę nazywa się obecnie epoką halsztacką.

U progu naszej ery większość Austrii według historii znajdowała się pod panowaniem Rzymian, którzy zakładali tu miasta i budowali drogi. Najważniejszym rzymskim osiedlem w dzisiejszej Austrii było Carnuntum (stolica rzymskiej prowincji Górna Panonia, obecnie na terenie Dolnej Austrii), którego kultura kwitła i które z czasem awansowało do miana miasta cesarskiego. Dziś na jego miejscu znajduje się imponujący kompleks archeologiczny z muzeum i pięknym amfiteatrem.

Historia Austrii w epoce średniowiecza to historia konstytuowania się nowego państwa i powiększania terytorium.

By zahamować ekspansję Słowian i Awarów ze wschodu, frankijski władca Karol Wielki wytycza ok. 800 r. granice marchii, obejmującej tereny dzisiejszej Dolnej Austrii. W X wieku powstaje margrabstwo na wschód od Anizy, któremu podlega herzog z Bawarii i którego lennikiem jest Leopold I z rodu Babenbergów. W tym czasie, w roku 996, po raz pierwszy w dokumentach pojawia się też określenie „Ostarrichi”, które ewoluuje później do dzisiejszej nazwy państwa – Österreich. Ten fakt może stanowić odpowiedź na pytanie, w jakich okolicznościach i kiedy powstała Austria.

Ród Babenbergów: Mecenat nad Austrią
Babenbergowie początkowo czynią swoją rezydencją Pöchlarn, a następnie Melk, urocze miasteczko w naddunajskiej Dolinie Wachau. Kraj się kolonizuje, powstają klasztory i opactwa (np. Klosterneuburg). W pierwszej połowie XII wieku Henryk Jasomirgott nadaje Austrii rangę księstwa, a Wiedniowi – swojej siedziby, miasta-rezydencji.

Pod panowaniem Habsburgów Austria szybko powiększa swoją potęgę, by w 1452 r. za Fryderyka III stać się cesarstwem. Dzięki sprawnej polityce matrymonialnej Habsburgowie zapewniają sobie rządy we Francji, zdobywają nawet tron w Hiszpanii, a co za tym idzie panowanie nad zamorskimi koloniami.

Habsburgowie

W 1273 r. na tron Niemiec wstępuje król Rudolf I. Jest to pierwszy władca z rodu Habsburgów, który od tej chwili przez kolejnych 650 lat będzie kształtował historię Europy. Centrum monarchii stanowi pałac w Wiedniu – Hofburg. Działające tam dziś przeróżne muzea (Schatzkammer – "skarbiec", Muzeum Sisi) dokumentują i przybliżają odwiedzającym historię cesarskiego rodu. Pod panowaniem Habsburgów Austria rośnie w siłę, a w 1452 r. pod panowaniem Fryderyka III staje się cesarstwem. Dzięki korzystnym małżeństwom, które książęta Habsburscy zawierają w całej Europie, ich wpływy sięgają wkrótce Francji, a także Hiszpanii i jej kolonii za oceanem.

Wojny z Turcją

W XVI wieku wielkim wyzwaniem dla cesarstwa okazują się nadciągający ze wschodu Turcy. W 1529 r. imperium osmańskie bezskutecznie okupuje Wiedeń. Ostatecznie najeźdźcy wycofują się, ale przez kolejnych 150 lat zagrożenie nadal istnieje. W 1683 r. Turcy po raz kolejny stają u bram Wiednia. Jednak i w tym przypadku zostają odparci (słynna odsiecz wiedeńska) i przegnani aż daleko za Belgrad. 

Barok

Uwolnienie od zagrożenia tureckiego jest jednocześnie sygnałem startu dla uśpionej jak dotąd kultury i sztuki, która w tym okresie przeżywać będzie swój rozkwit w historii Austrii. W skrócie: powstają wspaniałe budowle, jak na przykład Zamek Schönbrunn (dziś na liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO) lub katedra w Salzburgu. Swoje wyjątkowe dzieła tworzą słynni architekci: Johann Fischer von Erlach, Lukas von Hildebrandt, Jakob Prandtauer, a także Daniel Gran, Paul Troger i Franz Anton Maulbertsch. Panowanie cesarzowej Marii Teresy (1717-1780) i jej syna, liberalnego i oświeconego monarchy, Józefa II (1741-1790) to epoka daleko idących reform w praktycznie każdej dziedzinie życia państwowego i społeczenego.

Rewolucja Francuska i wojny napoleońskie nie pozostają bez wpływu na położoną w samym centrum kontynentu Austrię. Jednak największe zmiany zachodzą w tym okresie w jej obyczajowości i estetyce – a efekty tej zmiany do dziś przyciągają do Austrii tłumy turystów.

Rewolucja Francuska z 1789 r. i przejęcie władzy przez Napoleona wiele zmienia w całej Europie. Austria zostaje wplątana w wojny napoleońskie, a na przełomie 1814/15 staje się gospodarzem Kongresu Wiedeńskiego, którego zadaniem jest stworzenie nowego porządku na starym kontynencie. Rewolucja Francuska i jej następstwa są prawdziwym szokiem dla europejskich szlacheckich rodów. W Austrii jednak administracja państwowa, cesarz Franciszek I i kanclerz Metternich, reaguje na Rewolucję zupełnie inaczej niż inne państwa i ogranicza prawa mieszczańskie, wprowadza także cenzurę. Dlatego właśnie mieszczaństwo wycofuje się powoli z życia publicznego i chowa w swoich czterech ścianach – tak rodzi się biedermajer. Domowe salony stają się centrum życia kulturalnego, kwitną przeróżne gałęzie sztuki, a malarze, tacy jak Ferdinand Georg Waldmüller i Friedrich Gauermann, kompozytorzy, np. Franciszek Schubert i pisarze – Adalbert Stifter, Ferdinand Raimund i Franz Grillparzer, zyskują sławę, zapisując się w historii Austrii.

W połowie XIX wieku epoka staje przed obliczem kolejnej rewolucji – w 1848 mieszczaństwo obala cesarza Franciszka I, a władzę obejmuje Franciszek Józef I. Do dziś on i jego żona Elżbieta, znana jako Sisi, stanowią symbol cesarstwa austriackiego. Monarcha konsekwentnie ozdabia swoją rezydencję – Wiedeń – coraz nowszymi budowlami i czyni z niej wkrótce jedną z najważniejszych i największych europejskich stolic. Wiedeń staje się centrum kulturowego tygla, jakim w tym czasie jest cesarstwo i którego granice sięgają Węgier, Północnych Włoch i daleko na południe Europy. Król walca, Johann Strauß, święci triumfy na całym świecie. Zygmunt Freud tworzy nową gałąź nauki – psychoanalizę.

Na przełomie wieków artyści tworzą wielkie dzieła w stylu secesyjnym. Malarze tacy jak Gustav Klimt i Egon Schiele oraz architekci – Otto Wagner i Adolf Loos – zachwycają. Spacer wzdłuż wiedeńskiego Ringu, wizyta w Muzeum Sisi lub Zygmunta Freuda, a także w Galerii Belvedere ukazują pełny obraz tej malowniczej epoki z historii Austrii.

Dwudziesty wiek to dla historii Austrii okres wielkich niepokojów politycznych, ale także zmian, które ostatecznie zaowocowały silną i ustabilizowaną pozycją w Europie i na świecie.

Napięcia w państwie wielonarodowym osiągają swoje apogeum w 1914 roku – wtedy właśnie w wyniku zamachu w Sarajewie zamordowany zostaje następca tronu arcyksiążę Franciszek Ferdynand. Wydarzenie to staje się jednym z punktów zapalnych do I wojny światowej. Cesarz Franciszek Józef umiera w 1916 r. Koniec wojny to także koniec monarchii – Austria staje się republiką. Trudna sytuacja ekonomiczna i konflikty polityczne między chadecją i socjaldemokracją doprowadzają w lutym 1934 roku do wojny domowej. W konstytucji z 1934 roku kanclerz Engelbert Dollfuß ustanawia autorytatywne państwo klasowe. W lipcu tego samego roku narodowi socjaliści usiłują dokonać zbrojnego zamachu stanu, który kończy się wprawdzie niepowodzeniem, ale w wyniku którego zamordowany zostaje kanclerz Engelbert Dollfuß. 12 marca 1938 niemieckie wojska wkraczają do Austrii i wcielają państwo jako Wschodnią Marchię do Wielkiej Rzeszy Niemieckiej. Austria po II wojnie światowej w 1945 roku ponownie staje się republiką, jednak przez kolejne dziesięciolecie pozostaje pod kontrolą aliantów: Wielkiej Brytanii, Francji, USA i Związku Radzieckiego. Podpisanie 15 maja 1955 roku porozumienia międzynarodowego między Austrią i aliantami, a także ogłoszenie wieczystej neutralności daje Austrii niepodległość. Położona między państwami oddzielonymi „żelazną kurtyną” republika austriacka szybko staje się wrotami łączącymi wschód z zachodem. Staje się schronieniem dla uchodźców politycznych po powstaniu na Węgrzech w 1956 roku, a także po „praskiej wiośnie” w 1968 roku. W niedługim czasie zyskuje też status głównej siedziby międzynarodowych organizacji (jak ONZ czy OPEC), a także gospodarz konferencji i szczytów. Żelazna kurtyna opada na przełomie 1989/90 r., a w 1995 r. Austria przystępuje do Unii Europejskiej.